MEBLE Z RADOMSKA - HISTORIA MEBLARSTWA

Branża drzewna towarzyszyła rozwojowi Radomska od stuleci. Rzemieślnicy przed wiekami łączyli się w cechy, które pomagały zdobywać materiały i rynki zbytu. Wraz z rzemieślnikami innych branż tworzyli cech łączący kilka bądź kilkanaście różnych profesji. Od 1800 r. poświadczone jest istnienie samodzielnego już cechu stolarskiego, gdzie na przestrzeni lat zmieniała się jego nazwa. Od 1816 r. funkcjonował Cech Stolarski Okręgu Miasta Radomska. Od 1833 r. pojawia się nazwa Zgromadzenia Stolarskiego lub Zgromadzenia Profesji Stolarskiej lub Zgromadzenie Kunsztu Stolarskiego. W okresie międzywojennym był to Chrześcijański Cech Stolarzy i Rzemiosł Drzewnych. Na przestrzeni lat zmieniała się także liczba stolarzy. W 1791 r. był w Radomsku tylko jeden stolarz a w 1817 r. było ich trzech.

Radomszczański ośrodek meblarski zaczął tworzyć się w momencie powstania tu dużych zakładów, produkujących na wielką skalę. Wpływ na rozwój przemysłu w Radomsku miało położenie przy linii kolejowej. Była to inwestycja przyciągająca wielkie zakłady przemysłowe. Michał Thonet, wiedeński wynalazca, opracował metodę gięcia drewna bukowego. Kontynuatorami jego dzieła byli jego synowie – August i Karol, którzy założyli fabrykę mebli w Radomsku, obok kilku innych w całej Europie. W 1881 roku bracia Thonet kupili w Radomsku nieruchomość z młynem parowym, który został przystosowany do produkcji mebli. Z czasem fabryka posiadała również własną elektrownię. W pobliżu niego powstała duża Fabryka Mebli Giętych “Bracia Thonet” położona na wprost dworca kolejowego. Z czasem nazwa zmieniła się na Thonet –Mundus. W najlepszym czasie zakład produkował 50 000 krzeseł miesięcznie. Około 1/3 produkcji przeznaczano na rynek zagraniczny (Anglia, USA, Włochy, Holandia, Belgia). Już w 1884 r. była to największa firma meblowa w Królestwie Polskim. Posiadała własne składy i sklepy firmowe w Łodzi, Warszawie, Petersburgu, Moskwie i Odessie.

W 1884 r. swój zakład w Radomsku otwarli Jakub i Józef Kohnowie z Wiednia. Najpierw kupili fabrykę w Częstochowie, która następnie przenieśli do Radomska. W 1895 r. firma stała się spółką akcyjną pod nazwą Towarzystwo Akcyjne Mebli Wiedeńskich Jakuba i Józefa Kohnów. Podobnie jak główni konkurenci Thonetowie miała swoją fabrykę w Moskwie oraz sklepy w całym Cesarstwie Rosyjskim, co stawiało ich w rzędzie głównych producentów mebli w Królestwie Polskim. Rozwój firmy wstrzymywały pożary z 1889 i 1910 r. W tym drugim wypadku spłonął główny budynek fabryczny. Ponownie firma zaczęła się podnosić z kryzysu dopiero około 1914 roku. W roku 1922 r. fabryka przeszła w ręce potentata mebli giętych – firmy Thonet. Na bazie radomszczańskiego zakładu Kohnów, po zmianach własnościowych, powstała Fabryka Mebli Giętych „Mazowia”, działająca do momentu wybuchu II wojny światowej. Te dwie wielkie fabryki meblarskie nie były jedyne w Radomsku. W 1910 r. przy ul. Piotrkowskiej, w budynkach dawnych koszar powstała firma niemieckiego ziemianina Ksawerego Wünsche, nosząca nazwę „Zakład Produkcji Mebli Giętych “Ksawery Wünsche i S-ka”. Początkowo produkowała tylko krzesła gięte, fotele i krzesła teatralne. Firma upadła w połowie lat 30. XX wieku. Także w 1910 r. rozpoczął swą działalność kolejny zakład „Wykańczalnia mebli giętych „Krzesło”. W Radomsku przed pierwszą wojną światową powstała też Fabryka Mebli Amerykańskich i Tapicerowanych Morysa Lewkowicza.Do wybuchu pierwszej wojny światowej w powiecie radomszczańskim istniejące zakłady meblarskich zatrudniały ogółem w najlepszym okresie ponad 2500 pracowników (1904 rok).

W okresie międzywojennym powołano do życia kolejne zakłady: W 1929 r. otwarto skład materiałów budowlanych i stolarskich stolarski braci M. i R. Rozenbaum na ul. Kościuszki 11, w 1931 r. swoją działalność rozpoczął Józef Müntz i S-ka Fabryka Mebli Giętych w Radomsku, w 1936 r. powstała Wytwórnia Mebli Giętych „Eden” na ul. Brzeźnickiej. W 1932 r. upadła firma „Labor. Fabryka mebli giętych”. Radomszczańskie przedsiębiorstwa meblarskie nadal były w czołówce firm z tej branży. W połowie lat 30. XX w. Polska produkował 70-80% eksportu mebli, więc radomszczańskie fabryki mają ogromne znaczenie. Produkowały na szeroką skalę i posiadały różnoraki asortyment, np. „Mazowia” produkowała również meble dla dzieci (1935 rok). Eksportowano do Anglii, Holandii, Ameryki Północnej, Azji i Afryki. Zakłady Przemysłowo-Drzewne Ksawerów otrzymały w 1936 r. zamówienie na meble do Afryki Południowej. Konkurencją dla mebli polskich były produkty ze Związku Radzieckiego i Finlandii, ale polski przemysł górował nad nimi jakością produkcji. Najbardziej znane były wciąż meble thonetowskie. Fabryka w tym czasie posiadała filię w Jasienicy koło Bielska i Barwinku. W Radomsku zakład zatrudniał w 1934 r. 1000 robotników. Duże fabryki dawały nie tylko pracę, zmieniały życie także pod innym względem. Na fali protestów w 1905-1906 r. robotnicy Thoneta i Kohna wywalczyli sobie szkoły przyzakładowe (uczyło się w nich 250 chłopców i 159 dziewcząt), powstała orkiestra amatorska, fabryka Thoneta budowała domy mieszkalne dla swoich pracowników. Duże znaczenie miały straże pożarne działające przy fabrykach, które w razie konieczności brały udział w akcjach ratowniczych na terenie miasta. W okresie międzywojennym zakłady brały udział w akacjach na rzecz polskiej armii. Pracownicy Thonet-Mundus dwukrotnie przeprowadzali zbiórkę pieniędzy na samolot ziemi radomszczańskiej i ścigacz morski ziemi łódzkiej. Ponadto w lutym 1938 r. odbyło się uroczyste przekazanie wozów dla polskiej armii. Wraz z wybuchem wojny zakończył się etap pomyślnego rozwoju dużych fabryk w Radomsku. W pierwszych dniach wojny niemieckie bomby spadły między innymi na zakłady Thoneta. Po zajęciu miasta przez Niemców zamknięto „Mazowię”, ale utrzymano produkcję w Thonecie. Zmieniono jej profil produkcyjny, nastawiając na potrzeby wojska. Po przejęciu jej przez Niemców produkowała wozy dla armii i umeblowania koszarowe, tj. szafy, stoły, krzesła i taborety. Zakłady produkujące dla niemieckiego wojska były głównymi obiektami, jakie poddawano sabotażowi przez polskie podziemie. 19 sierpnia i 20 września 1941 r. w zakładach Thoneta przeprowadzono taką właśnie akcję sabotażową. W wyniku podłożonych bomb wybuchły duże pożary, które przyniosły poważne straty materialne. W konsekwencji ograniczono produkcję w zakładzie, a wielu pracowników trafiło do Oświęcimia jako zakładnicy. Po wyzwoleniu początkowo nadal produkowano proste meble i wozy, dopiero z czasem zwiększano produkcję. W połowie 1945 r. wyprodukowano pierwsze zamówienie krzeseł na eksport, do Anglii. W 1945 roku Thonet-Mundus zatrudniał 460 osób, a Wünsche -280. Zakłady ten jeszcze przez jakiś czas nosiły dawne nazwy, choć w dokumentach dodawano człon „pod zarządem państwowym”. Następnie po znacjonalizowaniu funkcjonowały pod nazwami Fabryka Mebli Giętych Nr 1 (dawny “Thonet”) oraz Fabryka Mebli Giętych Nr 2 (d. “Wünsche”). W latach 1949-1960 powstawał kombinat drzewny Fameg, który powstał z danego Thoneta i Wünsche oraz nowo wybudowanego zakładu “Fameg” (nazwa pochodzi od słów Fabryka Mebli Giętych) w jedno przedsiębiorstwo państwowe. Proces powstawania kombinatu zakończył się w 1965 roku. W okresie powojennym Fameg specjalizował się w produkcji krzeseł. I podobnie jak jego bezpośredni poprzednicy przed wojna, także dużą część produkcji przeznaczał na eksport. Okres powojenny, który wprowadził nowe zasady w gospodarce, spychające na margines działalność prywatną, spowodował zahamowanie rozwoju stolarstwa indywidualnego. Pomimo utrudnień prywatne zakłady powstawały i utrzymywały się na rynku.

Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku powstały inne zakłady stolarskie a znaczny wzrost nastąpił po przemianach ustrojowych w 1989 r. w latach 90. Meblarstwo na terenie Radomska rozwijało się w kilku fazach. Okres najstarszy, trwający do drugiej połowy XIX wieku, zdominowany był przez drobnych rzemieślników skupionych w cechach. W tym okresie nie można było mówić jeszcze o radomszczańskim zagłębiu meblowym. Rozwój zaczął się w fazie kolejnej, wraz z powstaniem wielkich fabryk, które rozsławiły Radomsko w tym względzie. W czasie II wojny zmienił się profil produkcyjny zakładów Thoneta. Faza dominacji dużych zakładów trwała więc również po wojnie, z tym jednak, że w Radomsku działał już tylko jeden znacjonalizowany wielki zakład. W czasach PRL prywatna działalność gospodarcza spotykała się z nieprzychylnością władz państwowych, dlatego też dopiero upadek systemu komunistycznego, spowodował kolejną fazę. Na znaczeniu stracił Fameg, ograniczył swoją produkcję aż w końcu zaczał działać na nowo, przechodząc w ręce prywatnego przedsiębiorcy.  Przemiany ustrojowe i gospodarcze spowodowały rozwój małych firm stolarskich, które z biegiem czasu zaczęły zdobywać rynek krajowy i zagraniczny. Radomsko wciąż uznawane jest za duży ośrodek meblarski.